گزارش صعود به قله تفتان – زمستان ۱۴۰۳

گزارش صعود به قله تفتان – زمستان 1403

مشخصات منطقه

زاهدان، مرکز استان سیستان و بلوچستان، یکی از کلان‌شهرهای ایران است که در جنوب شرقی کشور واقع شده است. این شهر با داشتن جاذبه‌های تاریخی و طبیعی، فرهنگ غنی و مردمانی خونگرم، مقصدی جذاب برای گردشگران محسوب می‌شود. زاهدان یکی از کلان‌شهرهای ایران و مرکز استان سیستان و بلوچستان است. زاهدان از سمت شمال به شهرستان زابل و، از سمت جنوب به شهرستان خاش، از سمت شرق به کشورهای افغانستان و پاکستان و از سمت غرب به شهرستان فهرج و کویر لوت محدود شده‌ است. زاهدان از لحاظ مختصات جغرافیایی در ۶۰ درجه و ۵۱ دقیقه و ۲۵ ثانیهٔ طول شرقی و ۲۹ درجه و ۳۰ دقیقه و ۴۵ ثانیهٔ عرض شمالی واقع شده‌است. شهرستان زاهدان بزرگترین شهرستان استان سیستان و بلوچستان و یکی از گسترده‌ترین شهرستان‌های ایران که مرکز آن شهر زاهدان است.این شهرستان با وسعت 30716 کیلومتر مربع معادل 17 درصد از مساحت استان را به خود اختصاص داده است. شهرستان زاهدان در محدوده‌ شمالی استان سیستان و ‌بلوچستان و در جنوب شرقی ایران زمین واقع شده است.

نام قدیمی زاهدان، «دزآپ» بوده است که در زمان رضاشاه به زاهدان تغییر یافته است. زاهدان در ابتدا روستایی بوده است که به دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب، به تدریج توسعه یافته و به شهر تبدیل شده است. از جاذبه‌های گردشگری زاهدان می‌توان به مسجد مکی، یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین مساجد اهل سنت در ایران و  بازار رسولی بازاری سنتی و پرجنب‌وجوش که انواع محصولات محلی را عرضه می‌کند، اشاره کرد.

بازار چهارراه رسولی زاهدان، یکی از معروف‌ترین و پرجنب‌وجوش‌ترین بازارهای سنتی در ایران است که در شهر زاهدان، مرکز استان سیستان و بلوچستان واقع شده است. این بازار به دلیل تنوع بالای کالاها، قیمت‌های مناسب و فضای سنتی و پرهیاهو، همواره مورد توجه گردشگران و مردم محلی قرار داشته است. بازار رسولی به دلیل نزدیکی به مرزهای پاکستان و افغانستان، محل عرضه انواع کالاهای وارداتی از این کشورها است.در این بازار می‌توانید انواع پوشاک، لوازم آرایشی و بهداشتی، ادویه‌جات، خشکبار، لوازم خانگی، لوازم الکترونیکی و صنایع دستی را پیدا کنید. همچنین، بازار رسولی به دلیل عرضه پوشاک تاناکورا (دست دوم) شهرت دارد. به دلیل رقابت بالا بین فروشندگان و عرضه کالاهای وارداتی، قیمت‌ها در بازار رسولی معمولاً پایین‌تر از سایر بازارهای سطح شهر است. بازار رسولی با کوچه‌های باریک، مغازه‌های کوچک و فروشندگان پرانرژی، فضایی سنتی و پرهیاهو را به نمایش می‌گذارد. در این بازار می‌توانید با فرهنگ و آداب و رسوم مردم محلی آشنا شوید. به دلیل مجاورت با مرز پاکستان و افغانستان، در این بازار میتوان اجناس وارداتی متنوعی را پیدا کرد. ادویه جات پاکستانی و هندی، انواع پوشاک و لوازم آرایشی و بهداشتی از این نوع کالاها هستند. بازار رسولی، علاوه بر یک مرکز خرید، یک جاذبه گردشگری نیز محسوب می‌شود که بازدید از آن، تجربه‌ای منحصربه‌فرد از فرهنگ و زندگی مردم زاهدان را به شما ارائه می‌دهد.

مشخصات قله

کوه تفتان در واقع آتشفشان فعال یا به عبارتی نیمه‌فعال ایران زمین است. تفتان، بلندترین کوه استان سیستان و بلوچستان و یکی از زیباترین کوه‌های آتشفشانی ایران می‌باشد. این کوه با ارتفاع تقریبی 4050 متر، در جنوب شرقی ایران و در منطقه سرحد بلوچستان واقع شده است. نام “تفتان” به معنای “گرم” است که به دلیل فعالیت‌های آتشفشانی آن انتخاب شده است. به عبارتی کوه تفتان، یک کوه آتشفشانی نیمه‌فعال در جنوب شرقی ایران، استان سیستان و بلوچستان است. این کوه با ارتفاع 4050 متر، بلندترین قله استان سیستان و بلوچستان و یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی منطقه به شمار می‌رود.

نمایی از قله تفتان ( مادرکوه )

تفتان تنها آتشفشان نیمه‌فعال ایران است و دهانه‌های آن بخار آب و گازهای گوگردی از خود متصاعد می‌کنند.در دامنه‌های تفتان چشمه‌های آب گرم متعددی وجود دارد که خواص درمانی دارند. طبیعت کوهستانی تفتان با پوشش گیاهی متنوع و چشم‌اندازهای زیبا، مقصدی جذاب برای کوهنوردان و طبیعت‌گردان است. تفتان در فرهنگ مردم محلی جایگاه ویژه‌ای دارد و در بسیاری از افسانه‌ها و داستان‌ها به آن اشاره شده است.

صعود به قله تفتان به دلیل وجود مسیرهای فنی و آب و هوای متغیر، نیازمند آمادگی جسمانی و تجهیزات مناسب است. مسیرهای صعود متعددی به قله وجود دارد که هر کدام دارای ویژگی‌های خاص خود هستند. این مسیرها عبارتند از :

جبهه غربی : مسیر پناهگاه صُبح، روستای دره گُل ( رایج ترین مسیر – مسیر کلاسیک )

جبهه شرقی : روستای ترشاب

جبهه شمالی : روستای تمین

جبهه شمال شرقی : دوراهی سنگان و روستای خنجک

صعود به قله تفتان از مسیرهایی به غیر از مسیر کلاسیک یا همان مسیر غربی که در مسیر صعود به قله می‌توان از پناهگاه صُبح بهره برد، بقیه مسیرها بسیار طولانی و نیازمند صرف زمان و انرژی بیشتر نسبت به مسیر رایج صعود به قله تفتان می‌باشد.

نمایی از قله نره کوه

جبهه غربی صعود به قله تفتان :

از زاهدان به سمت خاش با طی حدود 130 کیلومتر ، پس از رسیدن به خروجی روستای تمندان و کوشه با طی 20 کیلومتر دیگر به دو راهی اردوگاه کوهنوردی دره گل میرسیم و با طی 8 کیلومتر در نهایت به اردوگاه کوهنوردی دره گل در ارتفاع 2493 متر به عنوان نقطه آغاز پیمایش قله تفتان از مسیر غربی این کوهستان میرسیم. پناهگاه صُبح در ارتفاع 3228 متری واقع شده و به لحاظ زمانی در فاصله 3 ساعتی از نقطه آغاز پیمایش قرار دارد. برای دستیابی به پناهگاه صُبح دو مسیر از روستای دره گل وجود دارد، که اولی همان مسیر دست به سنگ « تنگ گلو » است که عبور از آن با ریسک ریزش سنگ همراه است و راه دوم مسیر بسیار ایمن موسوم به « شتر راه » و « دشت ذغال »است، که تنگ گلو را دور زده و باطی مسافت حدود 1 ساعت بیشتر نسبت به مسیر تنگ گلو به پناهگاه صُبح منتهی می‌شود. مسیر صعود به قله تفتان از پناهگاه دارای شیب‌های نسبتا تند و مسیر طولانی است، که با توجه به وزش بادهای شدید در این مسیر به ویژه در فصل زمستان احتمال اینکه مدت زمان صعود طولانی تر شود وجود دارد، در واقع مدت زمان صعود از پناهگاه تا قله بین 3 تا 4 ساعت است، ولی با وجود بادهای شدید می‌تواند، بین 5 تا 6 ساعت هم به طول انجامد.

نمایی از انگشت خدا مشرف به اردوگاه کوهنوردی دره گل مبدا صعود جبهه غربی تفتان

شرح گزارش برنامه

روز نخست :

طبق برنامه از پیش تعیین شده ساعت 14:00 یا به عبارتی 2:00 بعدازظهر سه شنبه 9 بهمن ماه 1403 با یک دستگاه اتوبوس VIP  و  تعداد 26 نفر شرکت کننده از اصفهان به سمت زاهدان رهسپار شدیم. نخستین چالش برنامه تفتان یعنی یک مسیر طولانی و یک مسافت دور دست در حدود 1180 کیلومتر آغاز می‌شود، ولی همراهی و همدلی همنوردان از شدت این چالش می‌کاهد. پس از پشت سرگذاشتن شهرستان کوهپایه به سمت گردنه ملااحمد و شهرستان نایین رهسپار می‌شویم، در گردنه به علت مرتفع بودن با برودت قابل ملاحظه دما و بارش برف و کولاک مواجه می‌شویم، که این خالی از لطف نیست و تنوع خاصی به سفر ما می‌دهد و سبب می‌شود تا از مناظر سپید پوش این منطقه مرتفع با عکاسی از مناظر از عصر نخستین روز سفر  بیشتر لذت ببریم. پس از پشت سرگذاشتن شهرستان نایین و اضافه شدن 2 نفر از همنوردان در شهرستان نایین به مسیرمان به سمت شهرستان یزد ادامه می‌دهیم. با پشت سرگذاشتن یزد به سمت رفسنجان و کرمان رهسپار می‌شویم. اندکی پس از غروب برای صرف شام در شهرستان رفسنجان توقف میکنیم و پس از صرف شام و استراحتی کوتاه به مسیرمان ادامه می‌دهیم. زیبایی جاده در شب و گستره آسمان پر ستاره کویر آغازگر نخستین شب سفر ما به زاهدان است. شب مانی در اتوبوس چندان لذت بخش نیست، اما بخشی از سفر ماست! به هر روی این شب طولانی در اتوبوس هم به صبح می‌رسد و در نهایت ساعت 8:00 صبح 10 بهمن ماه 1403 به شهر زیبای زاهدان می‌رسیم.

روز دوم :

ساعت 8:00 صبح 10 بهمن ماه 1403 پس از رسیدن به شهر زاهدان بلافاصله به سمت بازارچه چهارراه رسولی می‌رویم و پس از صرف صبحانه‌ای دلچسب و اندکی استراحت، در حالی که هوا نسبتا سرد و آفتابی است، ساعت 9:00 در بازار چهارراه رسولی جهت خرید حاضر می‌شویم. خرید و گشت در بازار و همچنین صرف ناهار در بازار رسولی زاهدان تا ساعت 15:00 به طول می‌انجامد. پس از استقرار دوباره نفرات شرکت کننده در اتوبوس ساعت 15:30 با خروج از شهر زاهدان به سمت جاده خاش و روستای دره گل مبدا غربی پیمایش برای صعود به قله تفتان رهسپار می‌شویم. پس از پشت سرگذاشتن جاده پر پیچ و خم و نسبتا طولانی زاهدان تا اردوگاه کوهنوردی دره گل سرانجام ساعت 19:00 به اردوگاه محل اقامت می‌رسیم. هوا بسیار سرد است تا جایی که لکه های برف و قندیل های باقی مانده در محوطه و سازه‌های اردوگاه علاوه بر اینکه جلوه‌ای زیبا به فضا بخشیده در عین حال نوید یک هوا سرد برای صعود فردا به ما می‌دهد. پس از انتقال وسایل و لوازم  از اتوبوس به اقامتگاه و استقرار کامل در محل اقامت، آماده صرف شام و چایی دلچسب در این هوای سرد و در عین حال لذت بخش کوهستان تفتان می‌شویم. پس از صرف شام و آماده کردن کوله صعود و انجام هماهنگی‌های لازم با نفراتی که قصد صعود به قله تفتان را دارند، ساعت 22:00 آماده خواب می‌شویم و در ساعت 22:30 به خواب می‌رویم.

روز سوم :

ساعت 4:30 صبح 11 بهمن ماه 1403 بیدارباش و پس از صرف صبحانه ای سبک و مقوی آماده حرکت می‌شویم. هوای سرد و نیمه روشن صبحگاهی در عین یخبندان و سرما، سپیده دم زیبایی پیش روی ما برای صعود به ارمغان آورده  و رفته رفته  آفتاب در حال طلوع کردن و گرمابخش فضاست. سرانجام ساعت 5:30 صبح پس از معارفه و تقسیم وظایف و انجام حرکات کششی – نرمشی با یک تیم 24 نفری در قالب سه باشگاه کوهنوردی اژکهن، آرش و چکاد کوهستان اصفهان تحت سرپرستی مربیان برنامه «آرش بذرافشان» و «صفورا میرعنایت» به سرقدمی «هادی فوقانی» از اردوگاه دره گل با ارتفاع تقریبی 2500 متر از مسیر پاکوب به سمت شترراه و دشت ذغال به قصد دستیابی به پناهگاه صبح و قله تفتان پیمایش را آغاز می‌نماییم. پس از حدود یک ساعت پیماش و افزایش ارتفاع حدود 300 متر از شترراه و دشت ذغال عبور کرده و وارد دره منتهی به یال ابتدای مسیر پناهگاه می‌شویم. پس از اندکی پیمایش در مسیر دره که بخش‌هایی از آن که در مسیر ماست و پوشیده از برف تازه از بارش‌های اخیر می‌باشد برای استراحت به مدت 10 دقیقه توقف می‌کنیم. پس از استراحت دوباره به مسیر پیمایش در دره مذکور ادامه می‌دهیم و پس از پشت سرگذاشتن مسیری دست به سنگ که نیازمند حمایت بدنی و حمایت شانه ای با طناب است، به ابتدای یال منتهی به پناهگاه صبح می‌رسیم. با انحراف به سمت چپ در جهت جنوب و جنوب شرق بر یال مذکور سوار می‌شویم و رفته رفته با افزایش ارتفاع به سمت پناهگاه صبح رهسپار می‌شویم. همانطور که گفته شد بارش های اخیر برف مناظر را پوشیده از برف نموده و حرکت بر روی یال مذکور را باتوجه به وجود برف و یخ بر روی مسیر یال با چالش روبرو می‌سازد تا جایی که گام برداری در این مسیر نیازمند احتیاط قابل ملاحظه می‌باشد. با وجود چالش های یاد شده یال مذکور را پشت سر میگذاریم و با افزایش ارتفاع از مسیر تراورس رفته رفته به پناهگاه صبح نزدیک می‌شویم و در نهایت ساعت 10:30 به پناهگاه صبح تفتان در ارتفاع حدود 3200 متر می‌رسیم و سرانجام دود گوگردی حاصل از فعالیت آتشفشان تفتان نمایان می‌گردد .

نمایی از دره منتهی به پناهگاه صبح تفتان

در این نقطه سرعت باد قابل ملاحظه و در حدود 20 تا 25 کیلومتر در ساعت می‌باشد. پس از استراحتی نیم ساعته و ریکاوری مختصر و صرف میان وعده ای سبک و مقوی در ساعت 11:00 دوباره به پیمایش مسیر ادامه می‌دهیم، مسیر پاکوب از پناهگاه به قله پوشیده از برف پاکوب شده و نرم در اثر تابش آفتاب است. با حرکت آهسته و پیوسته در مسیر، یال ها را یکی پس از دیگری پشت سر میگذاریم و رفته رفته با افزایش ارتفاع با تغییر رنگ خاک و کاهش محسوس پوشش گیاهی به تپه‌های گوگردی در حوالی ارتفاع 4000 می‌رسیم که در سمت چپ ما در جهت شمال غرب قله نره کوه خودنمایی می‌کند. با ادامه مسیر در پاکوب به سمت جنوب شرقی به سمت قله اصلی یعنی مادرکوه یا تفتان رهسپار می‌شویم و سرانجام در ساعت 14:00 دستیابی به چکاد برفراز تفتان بام استان سیستان و بلوچستان با تعداد 24 نفر شرکت کننده صورت می‌پذیرد.

قله تفتان – ارتفاع 4050 متر

مشاهده غرش و حس کردن گرمای تنها آتشفشان فعال ایران زمین از نزدیک از سرمای هوای منفی پنج درجه و باد 35 کیلومتر برفراز چکاد تفتان نمی‌کاهد ولی همدلی اعضای تیم و کادرفنی، گرمابخش تیم همراه و همدل ماست. آغوش‌ها، لبخندها و بوسه‌ها برفراز قله تفتان پایان بخش صعود ماست. پس از عرض تبریک و شادباش، در آغوش کشیدن  نفرات و ثبت عکس‌های یادگاری برفراز چکاد برفراز تفتان، ساعت 14:40 برای فرود و بازگشت به سمت پناهگاه صبح و اردوگاه دره گل آماده می‌شویم. برودت هوا رفته رفته با نزدیک شدن به عصرگاهان افزایش یافته و آفتاب با تابش مایل، نوید از هوای سرد در مسیر بازگشت می‌دهد. از همان مسیر صعود اقدام به بازگشت میکنیم و سرانجام ساعت 17:00 به پناهگاه میرسیم، پس از استراحتی کوتاه در شرایطی که آفتاب در حال غروب کردن است، از مسیر پاکوب به سمت یال منتهی به دره رهسپار می‌شویم، با تاریک شدن هوا با استفاده از هدلامپ از مسیر یخ کش بر روی یال به سمت دره حرکت کرده و سرانجام ساعت 19:00 به ابتدای دره میرسیم. به مسیر ادامه می‌دهیم و پس از پشت سرگذاشتن مسیر دست به سنگ و حمایت نفرات به واسطه حمایت شانه‌ای با طناب انفرادی ، ساعت 20:00 به ابتدای مسیر شترراه و دشت ذغال میرسیم و با خروج از دره وارد مسیر پاکوب و بدون چالش منتهی به اردوگاه دره گل می‌شویم. سرانجام ساعت 21:30 به اردوگاه دره گل میرسیم و در اینجا پیمایش حدود 20 کیلومتری ما در مدت زمان 16 ساعت با احتساب توقفات به پایان می‌رسد.

ساعت 22:30 پس از جمع‌ آوری وسایل و استقرار دوباره در اتوبوس به سمت اقامتگاه زاهدان رهسپار می‌شویم و سرانجام ساعت 1:00 بامداد 12 بهمن ماه به اقامتگاه زاهدان می‌رسیم. اعضای تیم پس از انتقال وسایل از اتوبوس به محل خوابگاه در اقامتگاه زاهدان برای صرف وعده ای غذا، استحمام و استراحت اقدام می‌نمایند.

نمایی از ابتدای مسیر دره منتهی به پناهگاه صبح تفتان

روز چهارم :

صبح روز 12 بهمن 1403 ساعت 9:00 برخی از نفرات تیم برای بازدید از مسجد مکی زاهدان و گشت و خرید از اقامتگاه خارج شده و برخی از نفرات برای استراحت در محل خوابگاه باقی می‌مانند. ساعت 13:00 کلیه نفرات شرکت کننده با انتقال دوباره لوازم و وسایل به داخل اتوبوس بار دیگر در اتوبوس مستقر شده و شهر زیبای زاهدان و منطقه سیستان و بلوچستان را به مقصد اصفهان ترک میگوییم. بازهم مسیری طولانی همچون آغاز سفر در انتظار ماست ولی با این تفاوت که دوستانی تازه و صمیمی تر نسبت به آغاز سفر پیدا کرده ایم. در مسیر بازگشت گپ و گفت و شادی همنوردان با یکدیگر با توجه به دستاوردهای مفید این سفر آنچنان است که همچون مسیر رفت متوجه طولانی بودن مسیر نیستیم و از این که سفر در حال پایان است آنچنان هم خوشحال نیستیم! سرانجام این سفر هم همچون دیگر سفرها که عمری کوتاه دارد و خاطراتی ماندگار، با وجود چالش های فراوان در ساعت 8:00 صبح شنبه 13 بهمن 1403 با رسیدن به شهر زیبای اصفهان به پایان می‌رسد.